Zakon nasz pod nazwą ORDO FRATRUM MINORUM (OFM) (Zakon Braci Mniejszych)
założony został przez
św. Franciszka z Asyżu
w 1209 r. na podstawie ustnego zatwierdzenia przez papieża Inocentego III, a
następnie w 1223 roku papież Honoriusz III zatwierdził regułę św. Franciszka
bullą "Solet annuere". W historii prężnie rozwijającego się zakonu (jak to
zwykle bywa) zaczęły wykształcać się od XV wieku dwie sprzeczne tendencje, u
których podłoża leżało odmienne zapatrywanie się na trudną sprawę
przestrzegania ubóstwa franciszkańskiego. Spory te spowodowały podział
zakonu na 3 wielkie gałęzie (w kolejności):
Braci Mniejszych Konwentualnych
(OFMconv.)
Braci Mniejszych Obserwantów
(OFM)
Braci Mniejszych Kapucynów
(OFMcap.)
Bernardyni należą do drugiej z nich tj. Braci Mniejszych Obserwantów -
co oznacza tych, którzy pragną bez żadnych zmian zachować (obserwa)
wskazania Reguły św. Franciszka. Dlaczego jednak nazwa Bernardyni ?
Na ziemiach polskich franciszkanie pojawili się już w 1236 we Wrocławiu,
a rok później w Krakowie.
Obserwanci
natomiast przybyli do Polski dopiero w 1453 r. pod przewodnictwem św. Jana
Kapistrana - duchowego syna jednego z filarów ruchu obserwanckiego w zakonie
- św. Bernardyna ze Sieny. Ich pierwszy klasztor w Krakowie, założony w tym
samym roku obrał sobie za patrona właśnie św. Bernardyna ze Sieny. Także
następne klasztory, m. in. w Poznaniu (1457) i we Lwowie (1460) nosiły imię
tego twórcy obserwantyzmu. Z tej racji szybko pojawiła się popularna nazwa
zakonników - wywodząca się z Krakowa - bracia od św. Bernardyna, a potem
krótko:
bernardyni.
Sami nazywali siebie oficjalnie aż do wieku XIX: "Ordo Fratrum Minorum
Regularis Observantiae", ludność jednak, a także polskie władze, państwowe
i kościelne, używały częściej i chętniej nazwy
bernardyni.
Podobnie za granicą nie przyjęła się na ogół oficjalna nazwa zakonu "Bracia
Mniejsi Obserwanci", lecz miano popularne "franciszkanie". Polscy
bernardyni
jednak tego ostatniego imienia nawet nie próbowali używać, ponieważ właśnie
w Polsce nazwę tę przyjęli
konwentualni,
choć za granicą nazywali i nazywają się oni do dziś raczej minorytami. Jako,
że obserwanci posiadali pewną autonomię w zakonie, który formalnie dzielił
się na prowincje, ich klasztory były wyłączone spod prowincji konwentualnych
i tworzyły oddzielną strukturę, która nazywała się wikariami. I tak
klasztory obserwanckie (bernardyńskie)
w Polsce weszły w skład wikarii austriacko-czesko-polskiej. W 1467 r.
wyodrębniono z niej wikarię polską z 25 klasztorami, która w 1517 r.
przybrała nazwę prowincji.
Dla lepszego zobrazowania sobie rozwoju prowincji bernardyńskich na ziemiach
polskich można przejrzeć sobie mapkę
Na skutek separatystycznych dążeń konwentów litewskich doszło w r. 1530
do wydzielenia z prowincji polskiej 4 tamtejszych klasztorów (Wilno, Kowno,
Tykocin, Połock) w osobną prowincję litewską. Prowincja ta istniała tylko 40
lat. W r. 1570 została z powrotem wcielona do macierzystej prowincji
polskiej.
Wiek XVI i początek w. XVII przyniosły ogromny rozrost zakonu w Polsce,
dlatego też w 1628 r. dokonano podziału licznych już teraz klasztorów na 4
prowincje: wielkopolską, małopolską, ruską i litewską. Podział ten trwał
tylko 2 lata, bo w roku 1630 dokonano nowych zmian. Prowincja wielkopolska
pozostała w granicach z r. 1628, natomiast prowincje: małopolską, litewską i
ruską zjednoczono w jedną prowincję polską. Ten stan rzeczy trwał znowu
tylko do 1637 r,. ponieważ przy rosnących nadal fundacjach zrekonstruowana
prowincja polska okazała się stanowczo za wielka. Dlatego wydzielono z niej
klasztory ruskie w osobną prowincję. Były więc w Rzeczypospolitej 3
prowincje bernardynów: wielkopolska, małopolska łącznie z klasztorami na
Litwie (od Alwerni k. Krakowa po Witebsk) i ruska. Ostatni przed rozbiorami
podział miał miejsce w r. 1731. Utworzono mianowicie z klasztorów
litewskich, należących do prowincji małopolskiej, nową prowincję - litewską.
I tak, pod koniec istnienia Rzeczypospolitej (ok. 1765 r.) prowincja
wielkopolska liczyła 37 klasztorów, prowincja małopolska 18 klasztorów,
litewska 34 (w 1772 r.) i w tym samym roku prowincja ruska 30 klasztorów. Po
wojnach kozackich, które zmiotły 9 klasztorów, na ziemiach Rzeczypospolitej
było w chwili pierwszego rozbioru 118 konwentów, nie licząc pozaklasztornych
placówek duszpasterskich. Uwzględniając zaś wszystkie, dokonane dla
bernardynów fundacje, było ich 129.
Nowe przeobrażenia w prowincjach bernardyńskich nastąpiły po rozbiorach.
Rządy zaborcze dążyły do tego, aby klasztory z ich terytoriów nie miały
łączności z zakonnymi władzami w innym zaborze. Z tego względu utworzono w
zaborze pruskim w r. 1800 z klasztorów prowincji wielkopolskiej i z kilku
konwentów prowincji małopolskiej i litewskiej, jakie znalazły się pod
panowaniem Prus, jedną prowincję Wielkiej i Małej Polski. Ten stan trwał
w zaborze pruskim do r. 1807. Z chwilą utworzenia Księstwa Warszawskiego
(1807) wiele konwentów z tej nowej prowincji znalazło się w Księstwie.
Jednak już w 1815 r., kiedy tzw. Księstwo Poznańskie odeszło do Prus,
większość klasztorów, przynależnych do utworzonej w 1800 r. w zaborze
pruskim prowincji, znowu wróciły do państwa pruskiego. Do r. 1841 wszystkie
klasztory zaboru pruskiego uległy kasacie.
Pod panowanie austriackie dostała się w pierwszym rozbiorze część
prowincji ruskiej i 3 klasztory małopolskie (w Kalwarii Zebrzydowskiej,
Bochni i Tarnowie), wcielone w 1785 r. do utworzonej tu tzw. prowincji
galicyjskiej. Trzeci rozbiór poddał panowaniu austriackiemu większą część
prowincji małopolskiej i znowu część ruskiej. W 1806 r. z wszystkich
klasztorów w zaborze austriackim utworzono jedną prowincję pod nazwą
Wschodniej i Zachodniej Galicji (Obojga Galicji). Trwała ona niedługo. Z
chwilą bowiem utworzenia Księstwa Warszawskiego w r. 1807 i odejścia po
zwycięstwach ks. Józefa Poniatowskiego nad Austrią w 1809 r. dalszych ziem
zaboru austriackiego do Księstwa, w Galicji znalazło się tylko 14
klasztorów, które jako prowincja galicyjska doczekały się wskrzeszenia
państwa polskiego. Do prowincji tej włączono w 1852 r., w wyniku upadku
Rzeczypospolitej Krakowskiej, klasztory w Krakowie i Alwerni.
W zaborze rosyjskim znalazła się prowincja litewska i część ruskiej. Ta
ostatnia (zwana prowincją ruską zakordonową) poczęła od r. 1797 wybierać
własnego prowincjała z siedzibą w Zasławiu, ponieważ nie dało się utrzymać
nadal związku z resztą ruskiej prowincji w zaborze austriackim i z jej
prowincjałem we Lwowie. Pod naciskiem rządu wcielono ją w 1815 r. do
prowincji litewskiej, z którą podzieliła dalsze losy, aż do jej ostatecznego
upadku po powstaniu styczniowym. Utrzymały się tylko z tej litewsko-ruskiej
prowincji klasztory etatowe w Zasławiu i Kretyndze, z których pierwszy
przeszedł w 1918 r. pod jurysdykcję prowincjała lwowskiego, drugi zaś stał
się zaczątkiem utworzonej po 1920 r. prowincji w państwie litewskim.
Kongres wiedeński poddał berłu carów utworzone wtedy (1815 r.) Królestwo
Kongresowe. Znalazła się w nim część dawnej prowincji wielkopolskiej, część
małopolskiej z 2 klasztorami w Rzeczypospolitej Krakowskiej oraz kilka
klasztorów dawnej prowincji ruskiej. Klasztory ruskie włączono do prowincji
małopolskiej utworzonej w 1810 r. po rozdziale Prowincji Obojga Galicji.
W ślad za konstytucją papieża Leona XIII z r. 1897
"Felicitate quadam",
znoszącą w zakonie wszelkie odrębności, wcielono w 1899 r. do galicyjskiej
prowincji bernardynów kilkanaście klasztorów reformatów, które jednak już w
1911 r. znowu się oddzieliły i stworzyły własną prowincję, przyjmując na
powrót dawną swą nazwę, lecz już bez odrębności ustrojowych.
Po pierwszej wojnie światowej galicyjska prowincja bernardynów
rozszerzyła się częściowo na dawne zabory, a także dokonała otwarcia kilku
nowych domów. W 1939 r. istniało w prowincji 28 klasztorów, 10 rezydencji.
Zakonnicy bernardyńscy obsadzili również Prefekturę Apostolską w Japonii
prowadząc tam duszpasterstwo i działalność społeczno-opiekuńczą. Były to:
Toyohara, Maoka i Odomari.
Po drugiej wojnie światowej, wskutek przesunięcia wschodnich granic
Polski, prowincja utraciła wszystkie klasztory i placówki duszpasterskie
położone na terytorium ukraińskim w liczbie 20, oraz placówki japońskie.
Obecnie bernardyni posiadają 27 placówek w Polsce, oraz 9 placówek na
Ukrainie tworzących Kustodię (podprowincję) bernardyńską.
Niniejszy tekst został pobrany z oficjalnej strony oo Bernardynów